Thursday, 29 August 2019

AN MAWI NGEI E

AN MAWI NGEI E

Varṭianin khaw êng rawn ṭanin
Nungcha leng leh thilsiam zawng te
Hringmi leng te pawh hai ang tho e
An fak Siamtu, thil tih tinrengin
Zing nuam petu an hai bik lo.

Tukṭhuan zovin feh reh san a ni a
Leng zawng te'n mahni hna an kai
Theih tawp chhuahin tih tak zetin
Siamtu fak nan an thiam an hlan
Ni tin maiin fak ri an chhuah.

Chaw chhun an fâk, an hnial lo ve
Pu te'n tih tur an tuk zawng te
Hlemhletna file a tam ngei e
Eng tin chuan ti zel maw e
Kristian tan chuan a har ṭhin e.

Ṭawngṭaiin a hlan a hna zawng zawng
Chhanna nemin thinur a tikiang ṭhin
"Ngawi rawh ka pu he thil hi zawng
Khawngaih takin min hnawn lui suh"
Khawngaih diltu khawngaih a ni ta.

Vanneihna lamtluang a thui asin
Kristian tan chuan a har nem le
Finna, thiamna zawng te pawh
Atan hlanin kan theihtawpin
I fak ang aw, kan zawn ṭheuhah.

Lo sul an haw, rûnah an lawi
Chhungkuaa Lalpa fak turin
Zanriah kil thawm a lo ri a
Hmabak ko su zel tura relin
An zain biak buk an kai e
An mawi ngei e Lalpa faktute.

.

.

29.8.2019 (1:44 PM) KEA

Sunday, 18 August 2019

HER CHHUAK ANG MAW

1. Chung tur ni a liam leh ta,
A mi lengin hlimlai chenin;
Di rûn an kai leh ta maw,
Khua hmun loh zûn ngaih a na e.

Chorus.
Kar lam hlain lamtluang thui mah se,
Kan tiam sa biahthu di zawng te;
Vawng dun zel ang rinawm thu nen,
Rûn hmun kan len dun hma zawng.

2. Laikhum zalin ka dawn ṭhin,
Hmana kan hlimlai zawng te kha;
Auh ruai ruai ka nuam mang e,
Koh kir theih hian an mawi si lo.

3. Chhak tiangan tur nipui pawh,
Hal lo ten a her chhuak leh ta;
Nang nen intawn leh ni tur,
Eng tikah tak her chhuak ang maw?

.
.
18th Aug, 2019 KEA Sunday 6:30 PM

Tuesday, 23 July 2019

MIZO G.K (cp from whatsApp)

1.Mizoten thlai kan ching a ,chuta a  rah hmasa ber chu eng nge a hming kan vuah ?
Ans : A KHAWTHLIR

2.Mawmrang kham huai lalpa hming sawi rawh?
Ans : SAHMULA

3.Kan Pi leh Pu ten  Sum hmuna arpui a inbual hian eng nge lo thleng tura an sawi kha?
Ans : HAUSAKNA, MALSAWMNA LO THLENG TURAH AN NGAI

4.Sazu meidawh awmzia han sawifiah teh?
Ans : MIPA IN A NUPUI FANAUTE KALSAN A, HMEICHHE DANG A NEIHSAN HI

5.Tuha kuai rual hmeichhiate hi kum eng zah bawr vel nge an nih?
Ans : KUM 14 -17 VEL

6.Nupui pasal inneih dawna "Karka lak zau " tih hi a awmzia han sawi teh?
Ans : HMEICHHE PASAL NEI TURIN MAN EITUR AN RUAT TAM VAK ṬHIN HI

7.Hla thua "Awksaral Pa " tih awmzia hrilhfiah rawh?
Ans : PASALṬHA A NI MAI

8.Ṭawng upa-a "Chawngphul sih sawm ang' awmzia sawi rawh?
Ans : ṬAWNG DUH LEH PHULHLUT ṬHIN MI

9.Mizopa in an ṭhiah a ,an ṭhiah hnuhnun ber eng nge ni?
Ans : SUT BAN AN  ṬHIAT HNUHNUNG BER

10.Raicheha thi an phum dawnin, a thlanah eng nge an phum tel ve ?
Ans : HREIPUI

Friday, 31 May 2019

REIEK TLANG

*REIÊK TLANG*
-fela ngente

_When the Last Tree Is Cut Down, the Last Fish Eaten, and the Last Stream Poisoned, You Will Realize That You Cannot Eat Money_

Khawiah mah an ni khua khuan kawng an siam lo vang. Dem turah pawh ka ngai lo. Siam theitu zawk lamah khan ball khalh a fuh zawk.

An V.C te pawhin hlawkna a awm dawnin an ngai a, an rilru put phak tawkah chuan hlawkna chu an um ve tur a lawm. *Mahse, rei lo tê chhunga tana hlawkna kha a hnua chânna a ni thei si.*

Tourist hmanga sum hmuh theih kan inbeisei maw? Kawng a tlang avang khan pawisa eng zat nge an chawi ang a, eng zat chiahin nge maw kan hlawk thur thur dawn ni? Tu nge hlawk tur? Sorkar? A teuh lo mai, tourism department ngat phei chuan an lodge pawh an enkawl zo mang lo a ni a. Sorkar hmun apiang a ṭawp telh telh tih hi zin kual ṭhin chuan kan hria ang. *(Sorkar beihna a ni lo, tu sorkar-ah pawh hei chu thu dik a ni)*

Reiek khua khuan eng hlawkna mah an tel belh dawn lo. Hun rei lo tê chhung chu inhlawhna an hmu mahna. Motor an service-tir ang maw? Reiek tlang tlawhtute hian motor vekin a lawm a khua kan thlen. Tlangah tlang ngat se chu mahni lirthei an khalh chho em em ang.

*Tar leh rualbanlo te tan a awlsam* tih hi a dik. Ṭhalai tan hlei hlei a awlsam a lawm! Aizawl chheh velah an ni thlen theihna tur hmun nuam a tam asin. In veng biak inah takngial pawh rualbanlo te tan hmun in siam loh kha! Ragiv Gandhi stadium te khu, rualbanlo te tana hmun siam a nih loh avangin Nicky-a leh a ṭhianten nasa taka an nawr hnua khutianga awm chauh khu asin! *Aizawla an chanvo pawh hmu phak mang lo te hi Reiek tlang lawnpui tum phet suh u*. An ni thlifim dawnna tur chu Reiek khaw piahah pawh sawn hmun thengthaw nuam em em *Ngai tlang* a awm asin.

Chalfilh tlang a bua zo va, Murlen national park a motor kawngpui an kaltlangtir hma leh hnu chu lei leh van ang mai a ni a. A ni telin Mizoram a lum a, 35°C te a ni ta! Kum 5 a vei leh chuan phai khawlum kan sawi angah khuan kan cheng mai dawn.  Aizawl leh a chheh vel kan vah tamna chin chu a hnawk (bawlhhlawh) thar zel bawk a.

*Hawh u, ṭhiante u, a chhan sawi vak a ngai lo. I humhalh tawp mai ang u. Natural Environment humhalh tur hian fin vak a ngai lo. Humhalh tawp a ni mai!*

Thursday, 30 May 2019

REITLANGPUI

#savereiek

Reiêk tlang chhipa
Boruak thiang dawng turin
Motor kawngpui sial an tum e
Khuarel hlutna hnualsuat a
Khawl tha seng lut zelin
Awlsam taka nuam chen turin.

Khuanu min pek hmun hring mawi
Humhalh turin pen chhuak ang u
Thing leh mau leh nungchate
Thlamuanga an len ve nan
Reitlangpui hmun mawi hmingthang
Motor kawngpui lut lul suh se.

30th may, 2019

Sunday, 26 May 2019

KA DUHSAM

Hun harsa ka pal mek a
Pal tlang tawh ka chhui kir a
Hmabak kawng ka thlir bawk a
Thui tak ve ve an ni a

Ka sulhnu ka chhui kir a
Ngun takin ka dâwn kir a
Keima chakna a tawk lo va
Puitu an awm tih ka hria

Hmatiang hun ka thlir a
Thui tak kal turin ka ruahman a
He mihring finna leh taksa
Hian min thlenpui dawn si lo va

Ka zawh lamtluang ka thlir a
Harsa tih chang ni a tam a
Kawng nuam leh awlsam ni a
Ngaitu te thlen phak bak a ni a

Ka thlen tur kawng chu a pik a
Hling leh kham hmun a ni a
Mi tu mah kal ve an tum lo va
Chu hmun chu ka duhsam a ni a

26.5.2019

Monday, 13 May 2019

NIPUI PÂR

Di tê,
Nipui pâr a vul leh ta
Zo bawmtu hram thiam leh
Vul zawng zingah i mawi ber e
Chhing zo awm hian an mawi lo
Ka nipui pangpâr mawi ber kha.

Di tê,
Kar lam a hla nun khua a zuai
Sakhmel tawn ni her thei si lo
Nang leh ka tan biahthu inṭawm
Nipui pâr sen mawi tak kha
Rinawm thu nen lo hlan rawh aw.

Di tê,
Pâr zawng zawng an chuai ang a
Hunin Nipui pâr a liampui ang
Chung tur ni pawh kawlah liamin
Lentu zing pawh chuai mah se
Ka tan vul reng nang che aw.

13.5.2019
KEA

Saturday, 11 May 2019

MIZO TAWNGA LAM RIK DAN LEH A AWMZIA

A KHUH HAWNNA:
‘|awng’ tih awmzia hi fiah taka sawi a har hle awm e. Ri hmanga mihringte inkara inpawh tawnna tiin sawi ila a dik ve thei ang. A la kawi duh tan chuan he sawifiahna hi a fiah tawk lo thei ve bawk. |awng ngei hian sawifiah a awl! Khawvel hnam hrang hrangin mahni \awng bil kan nei \heuh a. Khawvel pumah hian \awng sang eng emaw zat awmin an sawi. Chu’ng zingah chuan hmangtu awm tawh lo ‘|awng thi (dead language)’ tawhte pawh a awm. Tin, hnam khat rau rauah pawh chi peng tam tak a awm theih a. Chu mite chuan \awng bil an nei dih diah hlawm bawk. |awng hian ze hrang tam tak a nei thei awm e. Chu’ng ze hrangte chu anmahni mal \heuh pawh zir tham leh chhui fe tham a ni hlawm. Entirnan :-

A ri (Phonetics)
A thluk (Tone)
iii) A thumal ziarang (Morphology)
iv) A sentence inphuahkhawm dan (Syntax)
v) A ri inphuahkhawm dan (Phonology)

MIZO |AWNG KALPHUNG:
Mizo \awng han tih mai hian sawi dan leh hriatfiah dan a inang lo thei viau.  Mi tam berin kan hman leh kan hriat tlanglawn ber ‘Duhlian \awng’ \henkhatin ‘Lusei \awng’ tia an sawi hi tun tumah chuan thlur deuh bik ila a \ha awm e.

Mizo \awng hi Tibeto-Burman \awng chhungkaw zinga mi a ni a. A thluk chungchangah a thumal hawrawp inang reng si, a thluk avanga awmze nei dang thin a ni. (Entirnan: Lei) A awmzia tidanglam theitu thluk hrang hrangte chu Mizo \awngah hian chi li velin a \hen theih ang. Hetiangin -

i) Ri sang
ii) Ri hniam
iii) Ri lawn
iv) Ri kuai

Tin, hemi bakah hian a thumal hawrawp leh a lam dan chena inang, awmze nei hrang si (Homophones) a awm \hin bawk a. A sentence kalphung a zira hriat fiah theih an ni tlangpui. Tin, \awng thluk hi ‘Level Tone’ leh ‘Contour Tone’ a \hen a ni leh a. ‘Level Tone’ hi chu a sang emaw, a hniam emaw, a ri phei pat hi a ni a; ‘Cotour Tone’ erawh chu ri kawi, a hniam a\anga a sang emaw, a sang a\anga a hniam zawk emaw, a ri laihawl atanga  a sang zawng emaw, a hniam zawng emawa ri kawi te hi a ni. Mizo \awngah hian Level Tone kan tih ang hi pakhat chiah kan nei. Chu chu Ri sang (High tone) hi a ni a. Tin, ri hniam, ri lawn, ri kuai te hi Contour tone a ni. 

Zo \awng hi ‘Monosyllabic Language’ an tih ang hi a ni a. Dan naranin a thu mal te hi syllable pakhat aiin a tam ngai lo. Amaherawhchu, thu mal syllable pakhat aia tam nei, compound emaw thu chher chhuah chawp (derived word) a nih leh nih loh hriat chian si loh a awm \euh mai.

|awng hi ri a ni a. Ri hrang hrang inphuah khawm khan awmzia a lo nei ta a. Tichuan, mihring leh mihring inkarah, inpawh tawnna a lo awm thei ta a ni. Tin, heng rite hi a tihrikna hmun leh a tihrik dana zirin hming vuah vek a ni.

Mizo \awng sentence zia leh nihphungah hian sawi tur a tam thei hle a. Grammar leh \awng zirna (Linguistic) a hming ‘techinical’ tak tak hman leh sawifiah tur a tam hle bawk. Sawi mai pawh hriatthiam har deuh takte a awm nuk hlawm avangin a \hena zar han tarlang leh zuai ila. |awng reng rengah hian sentence puitlingah chuan subject leh verb a awm ngei ngei a ngai a. Tin, a verb a zirin object pawh a tel ve a ngai thin.  |awng kalhmang hi ‘Subject-Verb-Object’ ‘Subject-Object-Verb’ etc. in a thliar theih a. Mizo \awng kalphung pangngaiah chuan subject a hmasa ber a, object in zuiin verb in a tawp tlangpui a. Kan \awngkam a zirin emaw, kan sawifiah leh dan tura zirin a ni vek kher lo thung. Entirnan: Lalan sakei a kap. Hetah hian Lala chu subject niin Sakei hi a object chu a ni a, a kap tih hi verb a ni thung. Chutih rualin Sakei a kap Lalan pawh ti ila a dik lohna a awm chuang lo a, a sentence erawh a ulh deuh thung.

Kan sawi tak zawng zawngte kha Mizo \awng kalhmang tam tak zinga \henkhat chauh a ni a, a kalhmang kan sawite zingah hnial kalh theihte pawh a awm thei ang. Hei vang hian a dik lo hulhual e tihna a ni lo va, ngaihdan leh hriatdan a inang vek lo ang bawkin a kalhmang kan sawifiah dan pawh a inang kher awm lo ve.

MIZO |AWNG LAM RIK DAN LEH AWMZIA:
Kan sawi tawh angin \awng hi ri a ni a. Ri hrang hrang inphuah khawm khan awmzia a lo nei ta a. Tichuan, mihring leh mihring inkarah, inpawh tawnna a lo awm thei ta a ni. Tin, heng rite hi a tihrikna hmun leh a tihrik dana zirin hming vuah vek a ni. Mizo \awng hi \awng danglam tak, thluk bik riau nei, thumal thuhmun pawh a thluk avanga kawh awmze hrang daih thei a ni a. A \awng thluk ziak danglam dan emaw, a chhinchhiahna emaw kan neih si loh avangin a thu zawm, a bul lam emaw, a zawm zel thu emaw a\ang chauh lo chuan, chu thumal chuan eng nge a kawh hriat theih a ni lo. A thluk dan hriat hnu-ah a awmzia a chiang chauh a ni. Chuvangin hnam dang tan phei chuan Mizo \awng thiam tak nih a harsa hle. Chu a \awng thluk dan tak chu an thiam theih loh avangin a ni an \awng an pai \hin ni.

Mi naran tan hla \ha phuah a harsatna chhan pakhat pawh a \awng thluk leh a hla thluk inpersan hauh loa phuah thiam a harsat vang a ni. Chuvangin, hla phuahtu tan fimkhur a ngai hle a ni. Chuvang chuan faifuk leh changtuma inkoh thei leh, thu tawi deuh phei chu inbiak nana hman theih \awng a ni. Chung thumal zinga thluk hrang nei \henkhat a tihfiahna \awngkam nen tlem te tarlang ila.

Bang : a) Vawiin chu bang ka ping dawn
b) Ka hna a\ang chuan ka bang daih tawh.
c) Ei bang sawi tham a awm tawh lo.

Bawk : a) Leiah bawk suh, i kawr a bal ang.
b) Hrui hmawr kha suih bawk rawh.
c) Vawiin chu bawk-ah ka riak lut ang.
d) Nangmah bawk a ni maw lo kal?

Hlim : a) Khiang hlim hi a dai bik asin.
b) Kan lengkhawm chu kan hlim teh asin.
c) Puan kha han hlim teh
d) Kan thlen hlim khan ka hmu a lawm.

Zung : a) He ser chuan zung a va ngah ve.
b) Zun phal lohna-ah a zung em ni?

Ngawi : a) Tlawng luiah ngawi kan dawh dawn.
b) Bengchheng loin ngawi \hiap rawh u.

MIZO |AWNGA LAM UARNA HMAN DAN:
Sap\awngah chuan thua ri hlawm (syllable) pahnih emaw, a aia tam emaw a awm chuan, ri hlawm pakhat talah lam uarna (accent) dah a ni fo \hin. Thu sei deuhah chuan accent hi hmun hnih thumah dah theih a ni bawk. Chutia hmun hnih hmun thuma accent an dah chuan, accent dahna zinga lam uarna berk ha primary accent an ti a; accent dah vena si; mahse, uar lo deuh zawka dahna kha secondary accent an ti a ni.

Mizo \awngah hian lam uarna kan hmang ve em tih lo en ila. Accent tih hi thukna tih aiin lam uarna tiin sawi ila a dik hmel zawk. Lam uarna hi thil chi thumin a siam theih a. Chungte chu thuk sei leh sei lo te, lam rin leh rin loh te, ri ki san leh san loh te an ni. Heng zingah hian ri ki san leh san loh hi a pawimawh ber awm e.

Zo\awng thua ri hlawm pahnih nei ho zingah hian ri hlawm hmasa zawka lam uarna nei kan nei nual a. Chung zinga thu \henkhat chu lo tarlang ila.

Arawn Bawlhhlawh Phurrit Ralthuam Ringhlel Rochun Singsa Senso Taima Thatchhia Thikthu Zawng\ah.

Tin, ri hlawm pahnih awm zingah a pahniha lam uarna dah pawh kan nei bawk. Hetiangin:

Bengchheng Pheikhawk Kauphek Puitling
Kutchuk Thingphel Naupang Rangva Parbawr Zikhlum.

Ri hlawm pahnih nei zingah hian ri hlawm hnihna zawka lam uar na dahna thu hi kan nei tam hle bawk a, a tam ber hial awm e. Chung zinga \henkhat lo tarlang leh teh ang.

Aidu Nula Awmlai Pitar
Bathlar Pasal Chhemthei Ramhnuai
Dawhkan Sunhlu Eibar Tlangval
Fanghma |awngkam Hmarcha Upa
Kekawr Vanduai Lamkhuang Zawlnei
Mikhual Zualko.

THU TLANGKAWMNA:
Kan sawi takte a\ang hian Mizo \awnga lam rik dan leh a awmzia tlema zawng a hriat theih ang. Sawi tur leh sawi zau tur tam tak a la awm thei bawk ang. Chutih rualin kan sawi zingah pawh hnial theih fe fe chu a awm nuk mai thei. |awng hi nunna nei ang hiala sawi a ni a, thil che ve reng a nih avangin mi pakhat ngaihdana a nihna tak chiang taka sawi a ngamawm loh fo. Chutih rualin mi nawlpuiin kan pawm leh kan hawi zawng te erawh hriat theih ve tak a ni tho bawk a. Hma kan sawn zel turah ngai ang.





BIBLIOGRAPHY

Dokuma, James. Mizo |awng Kalphung. Mizoram Publication Board: Aizawl. 2006 Print.
Chhangte, Ralluaii. Mizo |awng chikna. Dr. Kenneth Chawngliana: Aizawl. 2001 Print.
Chawngthu, Rozama. Zo\awng hman dan dik. Tlangveng Printing Press: Aizawl. 2000 Print.
Mizo Lecturers Academy. Mizo \awng zir zauna. L.C.P Letter Press: Aizawl. 1995 Print
Thanmawia, Dr. R. L. Hla thu dictionary. Franco Offset Press: Aizawl. 2004 Print.

Monday, 6 May 2019

TAWN LOH NI

I hlimthla ka thlir a
Ka thinlai a hnim a
Ṭuanna tlang dang an ti a
Mi rilru kan hrethiam ngai lo.

Tawn loh ni a her a
Ni rei ni ber a thleng a
Ni tin mai hian ni rei ni
Ka duhtak, i tel lo chuan.

Ṭuan ṭul vangin kan ti a
A ṭul zawk hmangaihna awmtu
Kan kar lam a hla sawt si
Ṭuan kan lo ṭul thlawn em ni?

Tawn leh ni a her ang a
Tiin duhai kan sam a
A thlen ni a her hma chuan
Duhaisam bak beisei tur a awm si lo.

6.5.2019

HAIKU 1

I zunzam ka ngai
Ngaih i nâ ka vei zual che
Ka ruihhlo duh ber

6.5.2019

Sunday, 17 March 2019

GULLU

Malsawm chhiarin hmu thiam teh la
Mal tin sawmtu duhsakna zawng zawng
I tan duana a awm mek lai hian
Malsawmtu i fak ngei ang

Chhel tak leh huai takin awm reng la
I velah ṭawngkam fei ki bar leh
I hnualna tur thu phuh chhuak mah se
Kha thu, ka hlan che kha vawng reng ang che.

Mi tê leh derdepte thinlung chapo chu
Zawmin an zingah tel suh la
Hmangaih leh dawhtheihna nen thlirin
An tan khuanu biaksak fo ang che

Thilsiam dangte fakna hla mawi i bengah cham se
I thinlungah vawng reng ang che
Huat thu eng mah an chhuah si lo
Malsawmtu malsawmna fak mai loh chu

Thinlung hrisel lo te anka chuan
I hriatna beng kal pel se la
I thinlung khei ṭhintu tûr nei anka chu
Menah thlak fo ṭhin ang che

5 March, 2019

Friday, 15 February 2019

THIHNA

An liam zel a
Min râwn lovin
Kan kiam zel a
Kan duhthlan ni si lovin
Hringnun a ral ṭhin an ti a
Eng tika ral tur nge ni ang a?
Ral tate ral hun hi
Hun bi dik a ni ang maw?
Dam hun bi chu tuin nge hria a
Tu nge zawh kim thei le?
Tarkun khup biha dam tur kha
A hlam zuiin a liam a
Naupang sawngnawi khan
Khup thum a hmu thung si
Talent ropui tak nena a thuam
Amah chawimawi ṭhintu kha
A vanglai takin a la a
A piah lawka rukru chu
Rin aia rei a dam thung si
Kum tlem têin an sâr thi a
Tar thi pawh kan ui zel a
Tu nge tehna dik tak hria a
A hun tak chu sawi thei le?
Rinna leh thiltih tehna
Dik lo thei lo pawh a chiang lo va
Eng tikah emaw chuan
Kan hun a la thleng ve ang a
Mi tam takin chu hun chu
Hun an la ti lo vang
Hun ruattu hun siam
A thlen hun chuan
Thihna avanga natna hi
A awm leh tawh ngai lo vang.

15.2.2019

Sunday, 10 February 2019

NGHILH HAR

Zan tlaiah lunglen zai ka sa
Ka ngai mang e nunhlui liam ta
Kan vul lai hun leh kum te

Suihlungruala zai vawr a
Siang lawi za ṭhin te kha
Khawiah chuan ṭuan ta maw e

Hmana lungruala leng hnu
Lungchim te a hlan ṭhin biahthu
Ṭhian leh thinlung hlan hnu te

Hun leh kum tam a liam ta
Vanglai ni a herliam a
Nghilh a har kan nun zawng te

Liam hnu koh kir theih chang se
Liamtir leh ngai tawh lo tura
Chelh din aw ka nuam ngei e.

10.2.2019

Saturday, 9 February 2019

I bel dun ang

Tau tau lovin mi au la
Nûr nûr lovin kiai seih teh
I chhingmitin mi melh la
Mit ni awm lêk lovin
I zunzamin ka thinlung hual ve se
Hmangaih ânka nêm duaiin
Lungkham chhailai di zûn cham chu e
Puan ang bansan zai rel a
Hnuthiang hawisan mai lovin
Ka ṭangah bei la bei zel la
Laikhum thleh nem i bel dun ang.

9.2.2018

Friday, 8 February 2019

Her thuai thuai

Zawlkhaw lamtluang ka chhui laiin
Di rûn za lam peng ṭhuamah
Awi maw, pensan a har ka ti
Ka di lenna rûn in sumtual
Ka ngaih lungruni siang lawina
A rem si lo ṭuanṭul vangin
Tawn leh ni aw her thuai thuai

8.2.2019