Saturday, 29 July 2017

LALNU ROPUILIANI THLAN - B. Lalrinliana

LALNU ROPUILIANI THLAN KHAWIAH NGE?
-B.Lalrinliana

Lalnu Ropuiliani thlan awmna hi zawn çhhuah a, haichhuah nise tiin Hnahthial Group YMA Conference chuan kun 1996 khan a rel a. Chumi chhuichiang tur chuansub-committee dinin, hma lak nghal a ni.

Kan hriat theuh angin Ropuiliani an man hnu kum 1894 atang kha chuan an lalna khua Denlung chu an mipuiten Ralvawnga an pemsan tak avangin khawram a ni ta mai a, Saihnuna lal hma kum 1919 thleng khan khawram a ni.A bul tan nana ka’n sawi duh chu a hma chuan Denlung leh Ralvawng hi Hnahthial Group YMA huam chhung ami ve vean ni. Group committee pawh hian a khawi zawk pawh hi Ropuiliani thlan awmna nise, pawi tihna tur a awm lo. Kan tum ber chu Chhimlam Lal huaisen leh lar thlan zawn chhuah a ni.

Tichuan sub-committee chuan Denlung leh Ralvawng tlawh ve vein, thil hre deuh leh upa la damte kawmkual bakah, lehkha bu hrang hrang atangin Ropuiliani chanchin leh thlan hmun chu chhui a ni ta a. A lo rei deuh a thlan hmun inchuh ang deuh lek leka a kal ta hi a pawi a,chumi khami chuan chuti chuan a sawi tih lam kan sawilang lo ang a, lehkhabu ziak hma leh hnu hian upa kan kawm ngeite thusawi pawh a danglam leh tak nual avangin, Ropuiliani te History atanga thil chiang kan hmuhte i lo tarlang mai ang:

Lalnu Ropuiliani hi Chittagong atang khan ruhro ni lovin, ruang ngeia hawn a ni:
Lalnu Ropuiliani Chittagong jail-a a thih khan, Jail superintendant chuan Lunglei Bawrhsap hnenah report a rawn pe a Lunglei Bawrhsap chuan a lehkha chhanna ah ti hian a ziak;
“G.Lala interpreter & 10 Lushai are going to Chittagong to fetch Ropuiliani’s bones… * Heta bones a hman hi Pi Lalsangzuali Sailo khan ‘Ruhte’ tih nan a hmang a, chuvang chuan Ropuiliani kha ruhro-a rawn hawnchhoh angin a ngai ta mai niin a lang. Mahse Dictionary tam berahhian Bones hi plural-a hmang lovin singular noun-ah a hmang deuh zel. New World Dictionary of the American language,The New Oxford Illustrated Dictionary, Fank & Wagnallis New Encyclopedia te, Chamber Dictionary te chuan ‘Bones’ tih hi ruhrel chauh sawi nana hmang lovin taksa damlai leh thi, leh tawih mek sawi nan a hmang a. JF Dictionary chuan “Ruang’ tiin a dah.Tin, Shakespear-a thuziakah khian ‘fetch” a hman khi mi pakhat ruhro tlahrang nuai emaw, a khawma awm emaw la tur an nih chuan ‘collect’ a hman a rinawm.

Fetch a hman avang khian a thil laktir tur chu thil hlawm khat, thendarh ni lo a nih hmel viau a ni.

2. Tin, Lunglei Bawrhsap hian Lawngleng pahnihah tlangval 10 a tirh na chhan pawh hi ngaihtuah chian chuan ruhro mai ni lo Ruang’ ngei la tur an nih vang a ni. Mi pakhat ruhrola tur chuan hmun hla leh ei tur harsa karah mi 10 lai a tirh a rinawm loh.

3.Pi Lalsangzuali sailo(RIP) lehkhabu ‘ Tlawm ve lo, Lalnu Ropuiliani’ phek 174/f ah khan “Ropuiliani kuang chu Ralvawng mipuiin Selesih lui kamah an lo hmuak a, mipui en theih turin Lianpawnga leh Zahnuka’n kuang chu an kar hawng a’ tiin a ziak a. Kuang an kar hawn thu hi chu Ralvawng leh Denlung upa deuhho leh Vandula thlahte pawhin an sawi thei fur. Ruhro bawm mai a nih chuan “Kuang’ han tihtur chi em ni dawn? Tin, ruhro ngei pawh chulo nise, Ralvawng khawlaia phum tur a nih si chuan daia lo kar hawn kha a tul tehchiamin a lang lo. An khuaa phum loh tur ni ta chu, zui ve thei lo nunau hmuh atan an karhawng ni zawkin a lang. An karhawnna hmun Selesih luikam hi Ralvawng khawhnuai, Denlung panna kawng peng a ni. Lungleia Ropuiliani chungchanga symposium kan neih tuma Ralvawng aiawha thusawitu khan he ta kuang an karhawn tum hian an mrkhur tawk lova, Lalnu Ropuiliani hnar leh banrek an tihkhem palh thu a sawi a. Ruhro chu nisela hnar leh banrek a neih a rinawm loh.

4. Tin, Pi Lalsangzuali Sailo lehkhabu phek 200-ah khan kumpinu sorkar chuan tawihthuai theih lohna hloin Ropuiliani ruang chu chulhin, a ruhte an la chhuak a tiin a ziak a. Hei hi report engmah hmuhtur a awm lo. Khang hunlaia Sap sipai hotute India rama awmte kha a tam zawkchu kristian an ni a, kristian mitthi sawngbawl dan bosalin ruhte an chiahfilh a.

5. Note on the South Lushai Hills Administration report for 1894-95, para 14-ah chuan ti hian ziak a ni: “A party of 10 Lushais came down to Chittagong and carried back Ropuiliani’s corpse. This was the first voluntary visit ever paid by Lushai party to Chittagong.

“Ruang sawi nana ‘Bones’ tihah khan kan hmin tlang lo a nih pawhin chiangkuang takin “Corpse’ tia ziahna a lo awm tho a; heng atangte leh a chunga point hrang hrang atangte khian Lalnu Ropuiliani chu Chittagong atang khan Ruhro ni lovin Ruang ngeia Mizorama lak chhoh a ni tih a chiang hle.

Lalnu Ropuiliani hi Denlungah ngei an phum:

Lal Vandula hi kum 1889 khan Denlungah a thi a, khanglaia lal ruang sawngbawl danin a kuang ur ni ngei turah ngaih a nih bakah, an thlahte thu inhlan chhawnah pawh kuang ur ngei a ni. Vandula thih atang chuan kumpinu sipai officer tereport-a a landan pawhin Denlungah hian Ropuiliani chu lalah a thu zui nghal a, Shakespear leh a hoten an man thleng (1893) khan Denlung lal a ni. Hemi hun chhung hian Denlung lal in kawtah chuan Vandula Lungdawh chu a awm ta tlat atang pawh hian Vandula chu Denlungah ngei phum a ni tih a hriat theih awm e. Tunah chuan a nupui Ropuilian hi Denlungah ngei an phum a ni tih tilang tur point hrang hrang I lo thlirho teh ang:

1. Sairuma S/o Lalthuama (Ropuiliani fa naupang ber) kha Lunglei Bawrhsapin 1924 khan Vandula thlahte leh an lalna chanchin a zawt a. Chuta a thusawi pakhat chu:‘’Ka pi Ropuiliani chu Chittagong-ah a thi a, a ruang chu sorkar-in an rawn thawn a, Vandula thlanah Denlungah an phum,” (He thuziak photo copy hi Pu Lalvuana Sailo lehkhabu ” Mizoram humhalhtu Lal Vandula leh Ropuiliani’ tih phek 246-247 ah khan hmuh theihin a awm)

2. Tom Herbert Lewin (Thangliana) Diary, 1896 a mi chu Mandalay chanchinbu pakhat Zosuankhang an tih chuan a tarlan danin, Mizo Lalnu Ropuiliani kuangah chuan Jail a a hman thin No leh a tan chanchin ziahna lehkhabu dah a ni. Hetiang tak hi Denlunga kan ruangruh hai chhuahah khan hmuh a ni.

3. Saihnuna (S/o Dotawna S/o Vandula) Rotlanga a lal lai hian a fanu Lalziki kum 1 mi chu thih ngamin a na a. Saihnuna hian a pi leh pu (Vandula te nupa) bula dah ngei a duh si a, a thi thuai dawna an hriat avangin kum 1920 khan Denlungah Lalziki chu paw phein, an kai ta chuk chuk tih Saihnuna fate la damte zawhfiah theih an la awm hlawm a.

Hei hian Ropuiliani chu Denlungah ngei dah a nihzia a tichiang hle.

4. Hrangphunga (S/o Vandula) tupa Maj. Saibuanga’n (s/o Thanzama, Thiltlang lal) an thlahtute chanchin a ziahah khan, Lal Vandula chu a kuangur ruhte Denlungah an phum a, a luruh erawh chu an phum tel ve loh thu a sawi a, a luruh leh Lalropuii leh a fate thenkhat luruh chu a khawmin Thiltlangah an phum thu a ziak a ni.

## Ralvawnga an ruhro hai chhuahah khan puitling pahnih ruh chikim, luruh pahnih telin hai chhuah a ni a, Vandula te nupa chu ni sela luruh pakhat chauh hmuh a rinawm.

5. Pu Thangthiauva (90) Pangzawl, a pa Taitea, Khawngbawk lal Sangtuala (s/oVanhnuaichhana)Khawchhiar thusawi a chinchiah danin, lal Sangtuala hova upa zawng zawngte Ropuiliani vuina Denlungah an tel vek thu leh, ruhro ni lova ruang ngeia an phum thu a sawi. Hemi tum hian Denlung khua chu a hnim viau thu a sawi tel.

6. Pi Zachhungi, Hnahthial Bazar D/o Zabova (Vandula khawnbawl upa leh pasaltha) kawmnaah khan a pain Ropuiliani chu Denlungah ngei phum a nih dan a hrilh thin thu a sawi. (Kawmna video lo en pawh in awm ang)

7. Ralvawng lam thusawitu te’n, “Ropuiliani ruangruh ni tur chuan Denlunga an haichuah kha 1895 ami daih tawh si kha a la lang tha lutukin, ruh ral pawh a la awm lova, a ni thei lo’ tin an sawi thin a. hemi chungchangah hian ruang, a pangngaia phum chu nise hmuh tur vak a awm tawh lo ngei ang. Amaherawhchu he Denlunga kan ruangruh haichhuah hi a chhip atanga a keler thlengin eng hlo emawa zut vek a tih a hriat a, thlan khur hai hawn atanga rei lo teah a a ruh inzawmkhawm pawh a tla darh ta vek a ni. Art & Culture atanga rawn endiktute khan he hlo hi engemaw zat an la a ni.

Denlungah ngei an phum a ni tih tilang chiang tur hian sawi tur a la tam hle a, mahse ngun taka ngaihtuahna hmang duh tan chuan, a chunga kan tarlan atang ringawt pawh khian a chiang tawk hle.

A tul dan azirin Thanhulha te nupa, Ralvawng lal, leh Ralvawng ngeia thi tate thlan bo tak daih dante kan la ziak leh ang. Thudang alai chuan, FB lama ziaktuin ‘Ropuiliani hi Chittagong atang khan ruhro ngein an rawn hawn tih hi Jail report-ah a chiang” tia a rawn ziah kha, he Jail report hi produce tur a awm em tih ka zawt duh a, he report hi thlan hai kum leh symposium lai pawh khan sawi rik a awm ngai lo.

No comments:

Post a Comment